LOFAR

LOFER (Low Frequency Array) is een radiotelescoop die wordt gebruikt voor radio-astronomie en onderzoek aan het klimaat op aarde. LOFAR maakt gebruik van actieve antenne-elementen die dicht bij de grond in clusters van 256 elementen worden neergezet. Een cluster heeft een diameter van 150 m. De clusters worden verspreid over een gebied van 350 km in diameter. De signalen van al deze antenneclusters worden elektronisch bij elkaar gevoegd. De waarnemingen worden verricht op frequenties van 10 - 150 MHz.

Software telescoop
LOFAR meet de inkomende signalen uit de ruimte met behulp van duizenden gekoppelde kleine simpele antennes. Elk van deze (niet beweegbare) antennes ziet de hele hemel. Alle antennes worden door een uitgestrekt glasvezelnetwerk verbonden met een speciale supercomputer. In de computer worden de binnenkomende signalen zo bewerkt dat softwarematig in een bepaalde richting kan worden gekeken. Softwarematig is zo een telescoop gerealiseerd die tegelijkertijd in verschillende richtingen kan kijken zonder dat er bewegende delen nodig zijn.

Terugkijken in de tijd
Naar verwachting kunnen met LOFAR de allereerste objecten die na de Big-Bang ontstonden worden bestudeerd. Daarnaast zal LOFAR inzichten geven in verschijnselen dichter bij de aarde: magnetische stromen op de zon, de zonnewind en de manier waarop die het klimaat op aarde beïnvloeden.

Sensoren
Naast de antennes zullen er ook andere sensoren worden aangesloten op het netwerk. LOFAR koppelt seismische sensoren (geofoons), biosensoren en weerkundige meetinstrumenten. LOFAR wordt hierdoor een uniek sensornetwerk dat niet alleen voor astronomen geschikt is, maar ook voor geofysici en landbouwkundige onderzoekers.

De locatie
In Drenthe is een geschikte locatie gevonden voor het centrum van LOFAR binnen de grenzen van de gemeente Borger-Odoorn. De kern van LOFAR ligt in een dunbevolkt, overwegend agrarisch gebied. In een gebied van 320 ha worden ongeveer 6000 antennes van minder dan 2 meter hoogte geplaatst. De vijfenveertig afzonderlijke antennestations die in de eerste fase buiten het centrale gebied worden gebouwd, liggen langs vijf denkbeeldige armen die tot in Groningen, Fryslân, Overijssel en een stuk van Duitsland lopen. Later moeten de armen zich nog verder uitstrekken.

Europees consortium
LOFAR wordt ontwikkeld door een consortium onder leiding van de Astronomie Nederland (ASTRON) te Dwingeloo. Verschillende Europese universiteiten en onderzoeksinstituten uit Nederland, Duitsland, Frankrijk, Zweden en het Verenigd Koninkrijk zijn bij de wetenschappelijk programma's betrokken. Op technologisch terrein wordt nauw samengewerkt met het bedrijfsleven. TNO Telecom en Lucent Technologies zijn betrokken bij het hoge capaciteits (glasvezel)transportnetwerk van KPN. Met IBM Research wordt samegewerkt rond de bouw van de IBM supercomputer (Blue Gene; een kleinkind van de beroemde Deep Blue schaakcomputer die Kasparov versloeg). de computer is geïnstalleerd in het Rekencentrum van de Rijksuniversiteit Groningen. Daarnaast wordt samengewerkt met de provinciale overheden van Drenthe, Fryslân en Groningen.